Guillermo Martinez: "Nieodgadniony Roderer". W krainie literatury nijakiej.

Zanim napiszę kilka słów o książce argentyńskiego pisarza Guillermo Martineza, chciałbym wrócić na moment do moich ogólnoliterackich rozważań, do których skłonił mnie pewien wywiad z Andrzejem Stasiukiem na łamach miesięcznika "Literatura". Krytycy literaccy, którzy między innymi trudzą się poszukiwaniem odniesień i analogii, szybko przypięli autorowi "Murów Hebronu" gębę kolejnego ''niepokornego'' polskiej literatury, ustawiając w jednym szeregu z Wojaczkiem, Hłaską czy też Stachurą. Stasiuk w rzeczonym wywiadzie obruszył się bardzo, gdy rozmówca wyjawił mu, że wielu czytelników jego nazwisko wymawia jednym tchem z nazwiskiem Stachury, że dla wielu z nich pisarstwo obu wypływa z tego samego źródła. Stasiuk z irytacją odparł, że dla niego "Cała Jaskrawość" to żadna wielka literatura, gdyż nie może powstać dobra książka w oparciu o samo "emocjonalne chciejstwo" autora. Według Stasiuka "Siekierezada.." jest rozpaczliwym krzykiem o inny świat, krzykiem niezgody na zastaną rzeczywistość. Faktem jest, że Stachura pisząc obie powieści usiłował "rozbujać" swoją psychikę i wprowadzić się w stan szczególnej wrażliwości, jednak dla Stasiuka taka literatura jest tylko zwykłą sztuczką umysłu, a mówiąc  dosadnie "wielką zmyłą".
Stachura był jednak  zaprzedany słowu pisanemu bez reszty. Myślę, że ktoś, kto potrafił siedzieć nad pustą kartką papieru cały dzień i nie napisać trzech zdań z powodu wielkiej odpowiedzialności za każde słowo, nie mógł stworzyć literatury złej. Samo podejście Stachury do pisania, paradygmat, którym kierował się pisząc, ustawiało go już na samym początku w wymiarze całkowicie niedostępnym innym pisarzom. Edward Stachura przenigdy nie zgodziłby się na to, co dla wielu literatów było normą, czyli na: ciepły, przytulny dom, gorącą herbatę na biurku  i pisanie rozdziałów pomiędzy zabawą z dzieckiem, które przysiadło na kolanach, płaceniem rachunków i eskapadami na małe zakupy do pobliskiego sklepu . Stachurę literatura porwała jak nurt górskiej rzeki i doprowadziła w końcu do choroby i samobójczej śmierci. Stasiuk w tym wywiadzie  "rozprawił się" ze Stachurą szybko i bezboleśnie, nie zagłębiając się specjalnie w to, ile do naszej literatury wniósł autor "Pogodzić się ze światem". W momencie wywiadu Stasiuk był wschodząca gwiazdą polskiej literatury i może dlatego zareagował tak emocjonalnie na porównywanie go z kimkolwiek, szukał po prostu dla siebie przestrzeni...

  


Nie "poluję" specjalnie na książki, w których tematem przewodnim są szachy. Jedyną książką, która według mnie w piękny i należycie głęboki sposób opisuje świat szachów, jest rewelacyjna, niedawno przetłumaczona na język polski "Obrona Łużyna" Vladimira Nabokova. Do teraz nie napisano niczego lepszego o szachach w światowej literaturze czemu nie należy się dziwić: Nabokov ustawił poprzeczkę swoim następcom bardzo wysoko.
"Nieodgadniony Roderer" Guillermo Martineza, opowiada historię dwóch przyjaciół,  dla których wielkimi pasjami życia są: szachy, matematyka oraz filozofia. Obaj obdarzeni nieprzeciętną inteligencją, rywalizują ze sobą prawie na każdej płaszczyźnie. Jednego z przyjaciół intelekt doprowadza do łatwego dostosowania się i wygody w dorosłym życiu, drugiego zaś, tytułowego Roderera, ten sam intelekt prowadzi do całkowitego odrzucenia uczuć kochającej go osoby, obsesyjnego dążenia do doskonałości i stanu graniczącego z szaleństwem. Ta krótka powieść, a właściwie obszerna nowela, napisana jest tak "bezstylowo", że zapomina się o niej zaraz po przeczytaniu i nie ma ochoty do niej wracać. Sam motyw narastającego obłędu u głównego bohatera, jest tylko "wariacją na temat" stanów umysłowych A.I.Łużyna z powieści Nabokova i nie jest pokazany w jakiejś innej, coś nowego wnoszącej do tematu perspektywie. Postać Łużyna Nabokov konstruuje w ten sposób, że śledząc jego losy oraz postępującą chorobę psychiczną, nie możemy mu nie współczuć tak zwyczajnie, po ludzku. Postać Roderera z kolei, będącego w podobnej sytuacji życiowej, nie wywołuje jednak szczególnie głębokich odruchów serca. Mogę się zgodzić z tym, że literatura to sztuka "dobrego zrzynania" gdzie chodzi tylko o to, aby jak najmniej czytelników się na tym poznało. Martinez nie zrzyna jednak dobrze: nie upiększa i nie dodaje niczego specjalnie od siebie. Po przeczytaniu tej książki odrazu przyszedł mi na myśl ów wywiad ze Stasiukiem w "Literaturze" i jego dywagacje na temat dobrego i złego pisarstwa. Książka Martineza wpisuje się, niestety, w szeroko płynący w dniu dzisiejszym nurt literatury bylejakiej, a popołudnie z tą pozycją było dla mnie zwyczajną stratą czasu. Zdecydowanie nie polecam tej książki.