"Medytacje o edukacji, wychowaniu i sporcie wyczynowym II"

Jest takie powiedzenie, czy też porzekadło: "Od przybytku głowa nie boli"; jednak po wszystkich wydarzeniach związanych z wizytą Garriego Kasparova w Polsce, tak naprawdę nie mogę sobie od dłuższego czasu znaleźć miejsca i źle śpię. Te nieprzespane godziny nocne, wypełnione są w moim przypadku rozmyślaniami nad dobrą, naprawdę przemyślaną koncepcją wprowadzenia szachów do kilkudziesięciu szkół w Polsce. Jak według mnie powinno wyglądać to przedsięwzięcie, aby uzyskać z jego realizacji absolutne maksimum? Jak to urządzić, by owe szachowe "mekki" były tworzone z prawdziwą pasją, ciśnie mi się na usta słowo "po wizjonersku"? Uważam, że do tego wyzwania nie można podchodzić jak do każdego innego zadania, bo może się to zakończyć uzyskaniem korzyści ale nie takich, jakie można wyciągnąć z tego projektu. Nad tymi problemami będę się zastanawiał w tym artykule, a Czytelnik jest mi potrzebny nie mniej, gdyż każda dobra rada jest na wagę złota.

Cóż się takiego wydarzyło ostatnimi czasy? Otóż, przyjechał do Polski na kilka dni Garri Kasparov, wielki orędownik wprowadzenia szachów do szkół i zrobił moim zdaniem kawał dobrej "roboty". Dzięki jego nieprzeciętnej osobowości, która potrafi jak magnes skupić wokół siebie osoby z różnych środowisk, doszło do zogniskowania zainteresowania szachami na styku trzech instytucji : MEN-u, MSiT oraz PZSzach. Podczas wizyty byłego Mistrza Świata w szachach nie była rozważana konkretnie i z detalami koncepcja wprowadzenia "programu pilotażowego", jednak został przygotowany grunt pod prace z tym związane. Ma powstać grupa robocza złożona z przedstawicieli instytucji , które wymieniłem wyżej, ta zaś, będzie się zajmować wszystkim technicznymi aspektami wprowadzenia w roku 2013 szachów do niektórych szkół. 

Jaką ja mam wizję tego przedsięwzięcia? Otóż, największą bolączką dla mnie jest ostateczny, docelowy kształt tego projektu: czy to mają być zwykłe zajęcia pozalekcyjne, prowadzone przez wyszkolonych nauczycieli, czy będzie to polegało na tworzeniu klas sportowych o profilu "szachowym".

   Podczas analizy wszystkich "za" i "przeciw" doszedłem do wniosku, że jeśli poprzestaniemy na tym, że specjalni przeszkoleni nauczyciele (a propozycje podobnych szkoleń już są) będą edukować dzieciaki w wieku wczesnoszkolnym na zajęciach pozalekcyjnych, oczywiście zyskamy i to dużo ale według mnie powinniśmy chcieć znacznie więcej. Pytanie jest tutaj takie: czy nauczyciel, otwarty na podejście holistyczne w edukacji, po odebraniu wiedzy jak nauczać szachy, będzie to robił z pasją, czy tylko ze strachu przed redukcją etatów zmusi się do rozszerzenia swoich kompetencji o naszą dyscyplinę. Konkretniej - czy nauczyciel może zaszczepić miłość do szachów, "rozkochać" dzieci w tym, jeśli sam niewiele miał z Grą Królewską wspólnego i ta nie były nigdy w centrum jego zainteresowań. To jest moim zdaniem słabszy element tej koncepcji, jeśliby miałaby ta właśnie przeważyć (mam nadzieję, że jest to wszystko teraz debatowane i nie podjęto jeszcze żadnych wiążących decyzji). Druga sprawa, moim zdaniem jeszcze ważniejsza to dzieci - uważam, że problemem, zresztą nie raz już podnoszonym (O tym pisał między innymi Mateusz Bartel, również w wywiadzie na łamach niniejszego bloga) jest brak jasno określonych celów oraz etapów rozwoju dla dzieci oraz rodziców, jeśli chodzi nasz sport.
 Dzieci zaczynając intensywnie trenować szachy, chciałyby mieć jasną, klarowną drogę przed sobą, czyli: zaczynam w wieku lat 5-6, po osiągnięciu tego a tego w ciągu dwóch lat, jestem pewny , że dostanę taką to a taką dotację, taka a nie inna droga się przede mną otworzy, przyjmą mnie "tam" i mam to zagwarantowane. Potem, następuje walka o kolejny etap, który też ma swój koniec itd. Chodzi o to, że dzieci wraz z rodzicami chcą mieć namacalne dowody podnoszenia się na scieżce profesjonalnego rozwoju, chcą wędrować od "znanego ku znanemu". Słowem - dzieci potrzebują być w jasno określonych "STRUKTURACH".
 Czy owe zajęcia pozalekcyjne wraz z ich niewątpliwym popularyzatorskim znaczeniem dla Gry Królewskiej są w stanie coś takiego młodym szachowym sportowcom wypracować? Uważam, że nie. Sądzę, że tylko w takim wypadku,  jeśli szachy znajdą się jako przedmiot w tych szkołach (I tutaj nie jest najważniejsze, czy będzie z niego ocena na świadectwie, czy nie. Zresztą może być, a nie musi być liczona do średniej ocen) jest możliwość tworzenia tych "struktur" rozwoju. Wtedy owe klasy profilowane będą dawać bardzo ważne z czysto psychologicznego punktu widzenia bezpieczeństwo, zarówno dla dzieci jak i dla rodziców. Świat szybko mknie do przodu i każda decyzja podjęta przez rodzica jeśli chodzi o jego dziecko jest niezmiernie istotna - nikt nie da dziecka "na zmarnowanie" jeśli nie pozna całej drogi, od początku do końca. Zajęcia pozalekcyjne i ogólnie przyjazna atmosfera dla szachów jest jak najbardziej korzystna - ale nie myślmy, że na bazie czegoś takiego zaczniemy w pewnym momencie mieć kłopot z nadmiarem młodych talentów. Tylko w atmosferze pewności i bezpieczeństwa mogą się rodzić młodzi mistrzowie, którzy w przyszłości zasilą kadrę lub w ogóle będą zdobywać medale.

Kolejna sprawa to sam "target", czyli czy chodzi nam o wprowadzenie szachów do jak największej liczby szkół (nie chcę się już znęcać nad początkami tej koncepcji, gdy ktoś wykrzyknął socrealistyczne w swej wymowie - "Szachy do szkół", a ja, prawie, że automatycznie dokrzyknąłem w myślach - "a ziemia dla ziemniaków'') czy powinniśmy pielęgniować te nasze "oczka w głowie" w niektórych tylko wybranych ośrodkach. Najlepiej by było gdyby można było to robić symultanicznie ale trzeba spojrzeć na całą sprawę realistycznie - nie ma takiej opcji, żeby nagle Polska stanęła szachami i w każdej placówce ktoś je wykładał. Dlatego podjąłem temat teraz, gdyż dostrzegam, że to co staje przed nami, jest całkowicie w zasięgu, jest to rzecz absolutnie wykonalna.

Kolejny aspekt w orędowanej przez mnie koncepcji tworzenia klas sportowych profilowanych, czy "klas mistrzostwa sportowego", to wychowawca. Uważam, że klasy szachowe powinien prowadzić wychowawca o wykształceniu pedagogicznym, który jest pasjonatem szachów. Dlatego należałoby wysyłać szachistów, którzy chcieliby się podjąć prowadzenia takich klas, na kursy pedagogiczne - (tutaj jest doskonałe pole do współpracy z MEN) i w ten sposób przygotowani wychowawcy będą mogli w pełni udźwignąć stojące przed nimi zadania. Taki wychowawca miałby za zadanie koordynowanie startów swoich podopiecznych przy współpracy z dyrekcją szkoły, prowdziłby zajęcia, robił testy, zapraszał mistrzów na wykłady itd. Taki wychowaca czułby szachy i wiedziałby kiedy intensyfikować treningi dzieciom, a kiedy odpuścić by dzieci mogły skupić się na innych przedmiotach.
Jeśli chodzi o kwestię tworzenia owych klas sportowych, to uważam, że przynajmniej część dzieci w takich klasach powinna się rekrutować z "szachowych" przedszkolaków, którzy szybko nadadzą ton oraz stworzą fajną atmosferę, by reszta szybko się z nimi zrównała poziomem i dążyła do kolejnych wyzwań.
 Chcę podkreślić znaczenie "bycia w strukturach" dzieci. Gdyby moja koncepcja przeważyła, uważam, że młodzi ludzie podejdą do szachów poważniej - zajęcia pozalekcyjne nie mają w sobie aż takiego "ciśnienia", w większości przypadków ta przygoda z szachami kończy się przedwcześnie w wyniku splotu różnych niekorzystnych okoliczności. Jedną z tych okoliczności jest właśnie ów brak jasno określonych celów. Pamiętam, bo sam uczyłem się w klasie sportowej, jak każdemu z nas zależało na wynikach w pływaniu i tych konkurencjach, które były "naszymi" (trenowanymi na normalnych lekcjach) i wiem jak podchodziliśmy do zajęć pozalekcyjnych. Owszem, przychodziliśmy ćwiczyć ale nie miało to dla nas aż tak dużego znaczenia - po prostu uwielbialiśmy się ruszać, a wyniki na zjęciach pozalekcyjnych nie były dla nas aż tak ważne.

 Oczywiście, prowadzę te rozważania myśląc jednocześnie o innych rozwiązaniach jednak uważam, że podobne wyjście byłoby optymalne. Jest to zaledwie zarys  koncepcji ale miód wlałby się w moje skołatane serce, gdybym wiedział, że w takim kierunku będzie to zmierzało. W końcu pomysł zajęć pozalekcyjnych, nie wyklucza poprzez drogę ewolucji, tworzenia owych "klas sportowych" w przyszłości. Nie byłaby głupia droga ewolucyjna - skorzystać z owej świetnej koniunktury dla szachów, jakiej nie mieliśmy nigdy, utworzyć owe "przyczółki" w szkołach, a potem metodą ewolucyjną dojść do pomysłu tworzenia klas sportowych.

 I to tyle. Ulżyło mi trochę, po napisaniu tego tekstu i czuję sie spokojniejszy. Chciałbym bardzo, by Czytelnicy i wogóle wszyscy, którym nie jest ta sprawa obojętna, zabrali głos i pisali po przemyśleniu wszystkiego. Myślę, że w tak sprzyjających okolicznościach już zyskaliśmy. Pytanie zasadnicze jest takie, czy zyskamy tylko trochę, czy znacznie więcej, wreszcie czy stworzymy projekt optymalny, z którego wszyscy będziemy dumni. Wszystko jest w naszych rękach.